همه چیز در رابطه با پوشاک مردم ایران در دوره پهلوی!

در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۰۱ مجلس لایحه‌ای را تصویب کرد که در آن همه کارمندان دولت، اعضای کابینه و معاونان پارلمانی در ساعات کاری ملزم به پوشیدن لباس ساخت ایران بودند. کارمندان اداری و ساکنان دیگر شهرهایی که طرفداران مدرنیته بودند به تدریج سارداری (کت پارچه‌ای مردانه که به زیر زانو می‌رسد)، شلوار و کت و شلوار غربی (که امروز مرسوم است) را به تصویب رساندند.

در بین اروپایی‌هایی که در مراسم تحلیف سرویس تلگراف (بساط پهلوی) در ۵ اردیبهشت ۱۳۰۵ حضور داشتند به خوبی می‌توان تغییر پوشاک دوره پهلوی را نسبت به دوران دیگر مشاهده کرد (از این رویداد عکس موجود است). در امتداد همین دوران، زنانی بودند که ژاکت، دامن کفش پاشنه بلند کت و دامن زنانه و کلاه به تن می کردند. تمامی مدارم از این دوران نشان از آن دارد که هم مردان و هم زنان به هیچ عنوان با لباس سنتی ایرانی در مراسم ظاهر نمی‌شدند.

در سال ۱۳۰۷ کابینه تصمیم گرفت که همه مردان ایرانی لباس یکنواخت به سبک غربی بپوشند. پوشاک بیرونی سنتی مانند شال، کلاه و کت و شلوار مرسوم غربی! شلوار به‌طورسنتی از پارچه مشکی ساخته می‌شود که توسط کمربند چرمی به دور کمر بسته می‌شد. کفش‌های سنتی ایرانی همانند گیوه، جای خود را به کفش‌های غربی دادند. همه کارمندان دولت و همچنین پسربچه‌های مدرسه‌ای باید به جای کلاه‌های خزدار معمولی، کلاه‌های تخم مرغی یا استوانه‌ای شکل به سر می‌کردند. فقط روحانیت و معلمان حوزه‌های علمیه مذهبی و رهبران سایر مذاهب رسمیت یافته، از این فرمان معاف بودند، این قانون در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۰۸ به مرحله اجرا درآمد.

تحولات پوشاک از زمان قاجار تا پهلوی

در ابتدا هنوز اغلب مردم از همان سرپوش‌های نیم گرد و یا کلاه‌های پوستی پُرزدار سیاه و قباها و شال کمرهای دوره قاجار استفاده می‌کردند. اما کم کم، کت‌های بلندی که تا زیر زانو می‌رسید و سرداری نام داشت، به همراه شلوار، رواج یافت. در سال ۱۳۰۱ش/۱۹۲۳م، در زمان پادشاهی احمدشاه، بر اساس لایحه مجلس، همه کارکنان دولتی  در ساعات کار، موظف به پوشیدن لباس‌های دوخت ایران شدند.

این قانون در سال بعد توسط رضاخان وزیر جنگ، شامل نظامیان نیز شد. چهار ماه و نیم قبل از آغاز پادشاهی رضا شاه، در زمان نخست وزیری او، مجدداً “اجرای قانون البسه وطنی” مطرح شد. در زمستان ۱۳۰۷ش/۱۹۲۹م، دولت و سپس مجلس، قانون “متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایران” را تصویب کردند. در ماده یک این قانون برای اولین بار کلاه پهلوی معرفی شده است.

این کلاه لبه‌دار استوانه‌ای که شاه و هیات وزرا و تمامی کارمندان، آن را بر سر می‌گذاشتند، به سرعت میان طبقات مختلف مردم رواج یافت. اما پس از ۶ سال، و در پی سفرشاه به ترکیه در ۱۳۱۳ش/۱۹۳۴م، این کلاه با کلاه لبه‌دار بزرگ‌تری که از نمونه اروپایی تقلید شده بود، جایگزین شد.برخی از مردم و بویژه روحانیون در مقابل این تغییرات لباس، واکنش‌هایی از خود نشان دادند.

این اقدامات از رواج لباس‌های جدید نکاست. اگرچه اغلب زنان، هنوز از لباس‌های دوره قاجار، شامل چاقچور، چادر و روبنده، استفاده می‌کردند، اما برخی از زنان تحصیل‌کرده، گاه به جای چادر و روسری، کلاه بر سر می‌گذاشتند.در همان سال، استفاده از چادر بوسیله دانش‌آموزان دختر ممنوع گشت، اما رفع حجاب به صورت رسمی، در سال بعد، در ۱۷ دی ۱۳۱۴/ ۸ ژانویه ۱۹۳۶ طی مراسم اعطای دانشنامه‌های دختران در دانشسرای تهران،که همه زنان بدون چادر و روسری حاضر شده بودند، صورت گرفت.

استفاده از لباس های اروپایی

در پی حاضر شدن زنان بدون چادر و روسری در دانشسرای تهران، استفاده از لباس‌های جدید و اروپایی میان زنان، رواج یافت، و این وضعیتی بود که در تمامی سال‌های بعد نیز ادامه یافت. دهه اول پادشاهی پهلوی دوم، آخرین دوره مظاهر لباس‌هایی است که می‌توان آنها را با عنوان لباس‌های عصر پهلوی اول نام‌گذاری کرد. لباس رسمی و اداری مردان شامل کت و شلوار و جلیقه و کروات بود، زنان نیز از کت و دامن، کت و شلوار و پیراهن و دامن و مانند آن استفاده می‌کردند.

البته لباس ساکنین روستاها و ایلات و عشایر، همان لباس‌های سنتی پیشین بود. در دهه پایانی حکومت پهلوی دوم، به سبب وضعیت مساعد اقتصادی و تبلیغات غربی، لباس‌های به سبک غربی، میان زنان و مردان ایرانی شیوع بسیار یافت. پوشیدن شلوارهای جین میان پسران و دختران که اغلب با پیراهنی ساده همراه بود، لباس اغلب جوانان این دوره را تشکیل می‌داد.