همه چیز در رابطه با هنر نقش دوزی

نقش دوزی»نام یکی از رودوزی های سنتی زیبای ایرانی می باشد و به دوختی اطلاق می شود که هنرمند با استفاده از نخ های ابریشمی یا پشمی طرح دلخواه خود را بر پارچه دوخته طوری که زمینه پارچه دیده نشود. این رودوزی به کوبلن های امروزی بسیار شباهت دارد.

تاریخچه هنر نقش دوزی چیست؟ 

قدیمی ترین آثار به دست آمده از این رودوزی متعلق به دوره سلجوقی می باشد. (متاسفانه از دوره های قبل از سلجوقی آثاری به دست نیامده است.) در دوران مغول و تیموری این هنر از رواج نسبی برخوردار بوده و زمان اوج آن همانند بسیاری دیگر از دوخت ها و سایر هنرها دوران صفوی می باشد. از دوره قاجار نیز کمربندهای نقش دوزی شده زیبایی در شهر یزد به دست آمده است. این رودوزی زیبا را می توان در تمام موزه های جهان و ایران و به خصوص موزه هنرهای تزیینی تهران مشاهده کرد.

مواد اولیه نقش دوزی چیست؟ 

• پارچه بافت ساده به رنگ های کرم ، سفید و گاهی پرتقالی
• نخ های ابریشمی و پشمی
• سوزن در شماره های مختلف از نوع کوتاه و بلند.

نقوش نقش دوزی 

گل و بوته ، گل و مرغ ، حیوانات ، بته جقه ای مختلف ، گل های پنج پر و هشت پر ، نقوش هندسی ، محرماتی ، راست و کج ، بازوبندی ، بند رومی ، شمسه ای ، گل های شاه عباسی ایکاتی ، ترنجی و سرترنجی و نیم ترنجی ، تاجی ، افسری و گل های جناغی حاشیه ای و …

شیوه دوخت نقش دوزی 

ابتدا نقش مورد نظر بر روی کاغذ طراحی می کنند ، سپس آن را با سوزن سوراخ سوراخ کرده و به وسیله براده گچ یا ذغال ، نقش را بر روی پارچه پیاده می کنند ؛ سپس مطابق نقش ، دوخت را با استفاده از سوزن و نخ دولای ابریشمی یا در بعضی موارد با نخ یک لای پشمی به صورت دوخت مورب شروع می کنند. نخست خطوط اصلی نقش را دوخته و پس از آن به متن دوزی می پردازند. در دوخت نقش محرماتی کج ، عمل دوخت را از چپ به راست یا از راست به چپ می توان دوخت . دوخت ها باید همیشه به صورت مورب و ساده باشند. دربعضی از دوخت های نقش ، وسط حاشیه ها و پرچم ها ی گل را با نخ گلابتون می دوزند. در انجام این دوخت باید دقت زیادی به کار رود تا نخ های دوخت کاملا روی پارچه خوابیده و یک دست شود.

موارد مصرف نقش دوزی 

از این دوخت برای تزیین لباس های زنانه ، پرده ، بقچه ، سوزنی ، سجاده ، شال کمری ، کمربند ، بند ساعت ، جلد قرآن ، سمبوسه ، مچ پیچ ، روکرسی ، رومیزی ، تابلو ، رو جلد ، کوسن و رومبلی مورد استفاده قرار می گیرد .

کاربرد نقش دوزی چیست

از نقش دوزی استفاده های زیادی می توان کرد. این هنر خصوصا بر روی پارچه می تواند کاربردهای فراوانی داشته باشد. مثلا در قدیم برای تزیین شلوار زنان ، پرده ، بقچه ، سوزنی ، سجاده ، شال کمری ، کمربند ، بند ساعت ، جلد قرآن ، سمبوسه ، مچ پیچ ، روکرسی ، رومیزی ، تابلو ، روجلد ، کوسن ، رومبلی از این نقش دوزی های استفاده می کردند.

اما حالا اصالت این هنر به جایی رسیده که شما می توانید انواع تابلوهای نقش دوزی شده را به عنوان یک هنر اصیل ایرانی بر روی دیوار خانه تان نصب نمایید و از دیدن آن نهایت لذت را ببرید. البته حالا خیلی از نقش دوزی ها به کمک دستگاه های مختلف انجام می شود اما اصالت این هنر نیز مانند هر هنر دستی دیگری به این است که با دست اجرا شود.

نقش دوزی چگونه اجرا می شود؟

ابتدا شما به یک طرح نیاز دارید. طرح را بر روی کاغذ پیاده کنید و آن را با شابلون و یا هر چیز دیگری به پارچه انتقال دهید. حواستان باشد که نقوش طرح باید دقیق بر روی پارچه پیاده شوند و ابعاد در تقارن و تناسب درستی در یکدیگر قرار گیرند. پس از اینکه طرح را به پارچه منتقل کردید، با استفاده از سوزن و نخ های مختلف از جنس ابریشم و یا پشم، شروع به دوختن کنید.

ابتدا خطوط اصلی را بکشید و در نهایت به ریزه کاری های طرح بپردازید. در هنر اصیل نقش دوزی دوخت ها همیشه باید به صورت مورب و ساده باشند و در بعضی از دوخت های نقش ، وسط حاشیه ها و پرچم های گل می توانید از نخ گلابتون استفاده کنید. با این حال اگر قصد دارید که تنوعی در دوخت ها ایجاد کنید و بانواع دوخت ها وارد هستید، می توانید از انواع دوخت ها برای اجرای نقش دوزی استفاده نمایید. البته در این صورت دیگر این هنر، نقش دوزی قدیمی و اصیل نخواهد شد و ورژن جدیدی از این هنر را ایجاد خواهد کرد. 

برای اجرای نقش دوزی حتما به این نکته دقت کنید که دوخت ها خیلی سفت نشوند که پارچه در قسمت دوخت جمع شود و خیلی هم سست نباشد که کلا شکل طرح را به هم بریزد، دوخت ها باید محکم و صحیح زده شوند و نقش ها باید با دقت بر روی پارچه خوابیده باشند. در نهایت شما می توانید در تمام موزه های جهان و ایران، به خصوص موزه هنرهای تزئینی تهران، انواع نقش دوزی را مشاهده نمایید که از تاریخ های مختلف برای آیندگان به یادگار مانده اند.