همه چی در رابطه با هنر پولک دوزی!
هنر پولک دوزی از جمله هنرهایی است که درایران سابقه طولانی دارد و از زمان هخامنشیان پیوسته برای تزیین البسه ، کلاه و پرده مورد استفاده قرار میگرفته است. به طور مثال مدارکی در دست هست که نشان می دهد سپاهیان هخامنشی کلاهی از جنس نمد بر سر می گذاشتند که پولک دوزی شده و علاوه بر این قبای الوان آستین داری بر تن می کردند که در روی آن پولک هایی مانند فلس ماهی دوخته شده است .در گذشته ، پولک ها از جنس طلا ، نقره یا برنجی با شکل هایی دایره مانند، برگ، گل، ستاره ، هلالی ، اشکی و غیره بوده است.
امروزه پولک ها در رنگ های مختلف و در شکل های ساده و طرح دار بسیاری همچون فروش پولک رنگی (دارای پوشش شفافی از یک ماده رنگین می باشد.) پولک سوراخ یکطرفه، پولک براق، پولک مات و در اشکال هندسی ، برگی ، گلی ، گل 4 پر یا 5 پر ، ستاره ای ، ترنجی و .. در بازار موجود هستند.
تاریخچه پولک دوزی چیست؟
این رودوزی ، از هنرهایی است که سابقه ای بس طولانی دارد . در سال 1969 میلادی در حفاری هایی که در «شهرسوخته» انجام شد ، پیکره برنزی کشف شد که بر روی لباس آن پولک های کوچک تزئینی به بلندی تقریبی 4 سانتی مترکه تا پایین زانو کشیده شده ، دیده می شود. این تزئینات که در سه ردیف مجزا از یکدیگر با کمربند جدا شده اند به پولک دوزی های روی پیش بند البسه بانوان بلوچستان شباهت دارند.
در زمان هخامنشیان از این رودوزی برای تزئین البسه ، کلاه و پرده استفاده می کردند. بر اساس آثار و شواهد موجود سپاهیان هخامنشی کلاهی از جنس نمد بر سر می گذاشتند که پولک دوزی شده بود و همچنین قبای الوان آستین داری بر تن می کردند که بر روی آن پولک هایی همچون فلس ماهی وجود داشت اما به گفته آندره گدار این هنر در زمان هخامنشیان رونق زیادی نداشته و در زمان اشکانیان توسعه بسیار زیادی پیدا کرده و باعث ایجاد روابط تجاری بین ایران و سایر کشور ها شد.
در دوران اسلامی جنس پولک ها از طلا و نقره به مس و برنج تغییر کرد و برای تزئین پوشاک به مفهوم عام به کار گرفته شد.
در دوره صفویه از این هنرهمراه با دوخت های دیگر به عنوان مکمل برای تزئین پرده ها ، سفره ها ، تابلو های تزئینی و سجاده استفاده می شده است.
موارد مصرف پولک دوزی چیست؟
از این رودوزی زیبا معمولا برای لباس عروس ، انواع لباس های شب و برای تزئین پرده ، کوسن ، روتختی ، جانماز ، کیسه پول ، سرمه دان ، جای ساعت ، جای قلمدان ، روقوری ، البسه ، سفره قند ، بقچه ، رومیزی ، تابلو و …. استفاده می کنند.
برای پولک دوزی دوخت های متنوعی وجود دارد که در اینجا به آن ها اشاره می کنیم :
برای اتصال پولک به پارچه ، بر روی پولک منجوق می دوزند زیرا قطر منجوق از سوراخ پولک بزرگتر است و پولک را در زیر خود نگه می دارد. شیوه کار به این ترتیب است که سوزن را از زیر پارچه برده و از روی پارچه بیرون کشیده ، اول یک پولک و بعد یک منجوق را با سوزن گرفته و از سوراخ پولک به پشت پارچه برمی گردانند.
برای این نوع دوخت از دو روش استفاده می کنند :
- در زیر قسمت مورد نظر را با لایه ای از پنبه یا پشم شیشیه و یا چیزی مانند آن برجسته کرده و سپس به همانند شیوه دوخت ساده به پولک دوزی می پردازند.
- در ابتدا تعدادی منجوق یا ملیله را با سوزن به مقدار مناسب گرفته ، سپس پولک و بعد منجوق را به آن اضافه و در آخر سوزن را از پولک و منجوق و ملیله های قبل از پولک رد می کنند.
دوخت به شیوه ای انجام می شود که پولک از پهلو ، یه صورت مورب بایستد. از این شیوه برای دوخت گل ها استفاده می شود.
برای این دوخت ، سوزن را از پارچه بیرون آورده ، پولک و منجوق به تعداد دلخواه ( یک پولک یا یک منجوق و یا این که یک در میان پولک و منجوق تا چهار عدد ) در طول بخیه دوخته شده قرار می دهند. این پولک ها و منجوق ها به اندازه تقریبی پولک و منجوق های هر بخیه می باشد.
از پولک هایی که برای این دوخت به کار برده می شوند می توان از پولک ساده و درشت ، پولک سکه ای ، پولک گوش ماهی و پولک بیضی شکل که یک گوشه آن سوراخ داشته باشد.
نخ دوخته شده بر روی پولک که باعث دوخت پولک بر روی پارچه می شود به شکل قلاب دوزی می باشد.
توجه داشته باشید که انجام این هنر نیز همچون سایر هنر های دستی نیازمند دقت و توجه است تا بتوان مهارت لازم را کسب نمود. از جمله کاربردهای اصلی دوخت منجوق، تزیین لباس مجلسی و مانتو می باشد که طرفداران زیادی نیز دارد. و به دلیل ظرافت بالا، نیازمند توجه زیاد است. بدین منظور از انواع منجوق های تزیینی مناسب لباس استفاده می شود.
نقوش موجود در هنر پولک دوزی چیست؟
طرح هایی که در انواع پولک دوزی مورد استفاده قرار می گیرد، متنوع است. اما تصاویری از گل وبوته، پرندگان، حیوانات، مناظر، گل های گلدانی، محرابی، خورشید خانم، سروچه، سروناز یا پرندگانی بر روی شاخه ها و طاووس هایی در پای درخت، ماهی و یا حیوانات، بته جقه ای، قندیلی، و در بعضی انواع پرنقش و نگارتر چند گلدان و یک گلاب پاش، ظروف شیرینی، میوه خوری و چلچراغ دیده می شود.
وسایل مورد نیاز هنر پولک دوزی چیست؟
از جمله وسایل مورد نیاز برای پولک دوزی :
- لایه چسب
- سورن مخصوص منجوق
- نخ همرنگ پارچه و انواع منجوق
- پولک
- ملیله
- مروارید
در حال حاضر این هنر در بسیاری از نقاط ایران مخصوصا شهرستان مهاباد به صورت کارگاهی و خانگی انجام می شود. برای محصولات کارگاهی مردان و در تهیه محصولات خانگی بانوان مشغول به کار هستند. در شهرستان بوکان توابع آن، بندر عباس و بندر لنگه نیز این رودوزی زیبا رواج دارد.
پس در این مقاله فهمیدیم که، پولک دوزی عبارت است از نصب پولک های طلایی و گاه طلای خالص بر روی پارچه ابریشمی یا پنبه ای که گاهی نیز ممکن است همراه با گلدوزی ، منجوق ، سرمه ، ملیله ، ابریشم و سنگ مراوید انجام شود.
نظرات کاربران