همه چیز در رابطه با هنر زرتشتی دوزی! 

از آثار باستان‌ شناسی و نقش های طاق‌بستان متوجه می‌شویم که در دوره ساسانیان، زرتشتیان به بافت‌های ظریف علاقه به خصوصی داشته اند‌. و این موضوع بر صنعت بافندگی اقوام دیگر، از اروپا تا چین و ژاپن، تاثیر گذار بوده است. همچنین مردم عادی نیز علاقه به پارچه‌های ریزبافت را پایدار حفظ کردند و مهارت در سوزن‌دوزی را توسعه داده‌اند به صورتی‌ که در گذشته مهارت دختران در سوزن‌دوزی بخشی از جهیزیه ایشان به شمار می‌رفت.اگر چه این هنر در زمان ساسانیان و قبل از ورود اسلام به ایران ، در میان آمده است و در ایام قدیم در شهر یزد بسیار پر طرفدار بوده ، اما بی توجهی نسبت به این هنر تاریخی ، سبب رو به انقراض رفتن آن شده و امروزه بانوان زرتشتی کمتری از این سوزن دوزی حمایت می‌کنند.

از آنجا که در گذشته اکثر زرتشتیان در شهر یزد سکونت داشتند این هنر در یزد از پیشرفت بیشتری برخوردار بوده است.اما اکنون این صنعت در استان تهران هم به چشم می‌خورد.

کاربرد زرتشتی دوزی چیست؟ 

این رو دوزی مانند سوزن دوزی های دیگر بر روی پارچه طراحی میشود. به خصوص در قسمت های متنوع لباس بانوان چون:

لچک و مکنا که همان روسری بانوان زرتشتی است . بخش پیراهن و شوال که شلوار بانوان زرتشتی می‌باشد و همچنین کلاه های دامادی . البته تنها استفاده این سوزن دوزی در لباس نیست بلکه این روزها به دلیل علاقه مندی اکثریت به هنرهای سنتی از این نوع رو دوزی ها در تزئین مانتو های رسمی و کلاسیک، کیف های دستی و شال استفاده می شود. که با درک زیبایی و مفهوم صنعت دست بانوان وسایلی مانند پارچه های مبلمان، رومیزی و پرده را هم با آن آراسته می‌کنند.

● سوزن دوزی در لچک

لچک کلاهک زنان قوم زرتشت است.  روسری ای سه گوش می‌باشد که از پارچه های زری ، مخمل و ابریشم تشکیل می‌شود و آن را با آستر می‌دوزند. همچنین دوگوشه این لچک که در پشت سرقرار میگیرد را با قیطان به هم پیوند می‌دهند و زرتشتی دوزی را بر قسمت هایی که جلوه ی بهتری دارند می‌دوزند. در گذشته زنان زرتشتی لچک بر سر میگذاشتند و روی آن شال مکنا می‌انداختند که بر روی آن رودوزی های چشم گیری انجام می‌گرفته است.

● سوزن دوزی در مکنا

مکنا از پارچه های رنگین تهیه می شود. طول این لباس حدودا ۵/۳ و عرض آن به ۱متر می‌رسد. کاربرد مکنا این است که روی لچک استفاده شود و زرتشتی دوزی در قسمت های متنوع آن استفاده می‌شود.

نقوش زرتشتی‌دوزی در کجا استفاده می‌شود؟ 

حضور نماد‌ها و رموز متفاوت از جمله ویژگی‌های هنر شرقی است و به مفاهیم عظیم و معانی پیچیده اشاره دارد. این نمادها معمولا از باورهای عامیانه و اعتقادات مردم آن منطقه سرچشمه می‌گیرند.

همانطور که یونگ معتقد است «منشا اسطوره‌ها در ناخودآگاه انسان‌ها است و کهن الگوهایی که خیال می‌کنیم در طول تاریخ به دست فراموشی سپرده می‌شوند، در صحنه فرهنگی با شکلی دیگر پدیدار خواهند گشت.» با توجه به این موضوع نیز نقوش به کار رفته در زرتشتی‌دوزی هر یک درونمایه ویژه‌ای در باورهای زرتشتیان و ایرانیان دارند.

از آنجا که هنر زرتشتی‌دوزی، زینت‌دهنده‌ی جشن‌ها بوده، به همین جهت در آن از نقش‌ها و رنگ‌هایی استفاده شده که با مجالس مهمانی و نشاط همخوانی داشته باشد. در زرتشتی‌دوزی از نقش‌‌های نیکی چون خروس، ماهی، طاووس و گیاهانی مانند سرو و انواع گل با رنگ‌های شاد و زنده استفاده می‌کنند. این نقش‌ها برگرفته از محیط پیرامون و کهن الگوهایی است که هنرمندان را تحت تاثیر قرار داده‌اند و ریشه در باورهای آنها دارند.

در گذشته از پارچه‌های رنگارنگ ابریشمی و پارچه‌های چیت گلدار برای زرتشتی‌‎دوزی استفاده می‌شده و وقتی این دو نوع پارچه در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند، «تیر و سیخ» نامیده می‌شدند. (پارچه ابریشمی ساده را تیر می‌گفتند و پارچه چیت گلدار نیز سیخ نام می‌گرفت)

زرتشتی‌دوزی به وسیله‌ی نخ‌های تابیده شده ابریشم طبیعی انجام می‌گیرد. 

رنگ های مورد استفاده در هنر زرتشتی دوزی چیست؟ 

در سوزن دوزی زرتشتیان یا همان زرتشتی دوزی از نخ های ابریشمی بسیار ظریف استفاده می‌شود که این نخ ها بر روی پارچه های ریزبافت دوخته می‌شوند و رنگ های جذاب و چشم گیری دارند.

بیشترین رنگ های کاربردی در زرتشتی دوزی رنگ های روشن و زنده چون رنگ های سرخ ، سفید و سبز می‌باشند. 

زرتشتی‌دوزی در پوشاک زرتشتیان چگونه است؟ 

زرتشتی‌دوزی در قسمت‌های مختلف پوشاک زرتشتیان کاربرد دارد. 

• لچک: کلاهی که بانوان زرتشتی بر سر می‌گذاشته‌اند. این کلاه درواقع پارچه‌ای سه گوش بوده که از پارچه‌های زری، مخمل و ابریشم دوخته می‌شده.
• مکنا: این نوع پوشاک را بر روی لچک می‌پوشیدند و آن را از پارچه‌های رنگین به طول حدود سه و نیم متر و عرض یک متر می‌دوخته‌اند.
• شلوار: ساق‌های این شلوار از پارچه‌های باریک و رنگارنگی دوخته می‌شود و بر روی آن زرتشتی‌دوزی انجام می‌گردد. این نوع شلوار بسیار بلند و گشاد بوده و در ناحیه کمر و مچ پا به وسیله یک بند جمع می‌شود.
• پیراهن تیر و سیخ: این پیراهن از پارچه‌های خوشرنگ دوخته می‌شود و قد آن معمولا تا زانو یا کمی پایین‌تر از آن بوده‌است. از زیر سینه تا پایین این پیراهن را با تکه پارچه‌های رنگارنگی می‌دوزند که بر روی آنها زرتشتی‌دوزی شده است.

معانی رنگ های استفاده شده در زردشتی دوزی چیست؟ 

رنگ سبز

در آیین زرتشتی و فرهنگ ایرانی‏، رنگ سبز نشان زندگی، بالندگی و سربلندی است. در دین زرتشت، رنگ سبز بسیار سپند (مقدس) است تا جایی که عروس بیشتر لباس سبز می‌پوشد و پارچه‌ی توری سبزرنگ روی سر می‌اندازد و داماد، کلاه به رنگ سبز بر سردارد و روی شانه‌ی راست دستمال سبز می‌اندازند و روی آن پشتی قرار می‌دهند. حتی سفره ای که در برابر عروس و داماد گسترده می‌شود سبز رنگ است.

درخاکسپاری، بزرگ‌ترین فرزند فرد درگذشته در حالی که دستمال سبزی بر بازوی دست راست خود بسته است، حرکت می‌کند. این کار نشانه آن است که زندگی در این خاندان پایستگی خواهد داشت.

رنگ سفید

در آیین زرتشتی رنگ سفید نشانه‌ی پاکی است و در اوستا نیز به عنوان رنگ وهومن و نماد دین بدان اشاره شده است.

در استوره‌های ایرانی آمده است که زمانی که زرتشت سرگرم اجرای آیین دینی بهار بود و در کنار رودخانه دایتی به نیایش می‌پرداخت‏، پس از چهارمین بار که از آب بیرون آمد، بهمن را از سمت جنوب دید که به سوی او می‌آید و شاخه سفیدی در دست داشت که نماد دین بود. موبدان لباس سفید برتن دارند.

در سوگواری‌‌ها همگان لباس سفید می‌پوشند.

رنگ سرخ

در آیین زرتشتی رنگ سرخ نماد ایزد مهر و دمیدن خورشید است. از سویی رنگ آتش است که آتش در نزد زرتشتیان سپند است.

در این دوخت طرح سرو نماد آزادگی، طرح شیلونه نماد چرخ زندگی، طرح گل آفتاب گردان نماد برکت وخوش یُمنی، گل میخک نماد خیر وبرکت، طرح درخت نخل و شتر هردو نماد استواری و صبر و طرح ماهی نماد روشنایی و روانی زندگی است.

به راه های گلدوزی شده، اصطلاحاً تیر و به راه های که با پارچه طرح دار که اکثراً پارچه چیت چینی یا هندی است اصطلاحاً سیخ می‌گویند.

راه ها به اندازه پنچ تا هفت سانتی متر است.

کناره درزهای تیر و سیخ با نخ در قدیم چند لا ابریشم می دوختند ولی امروزه با نخ عمامه شیرازه دوزی می کنند که بدین روش که نخ را گذاشته و روی آنرا با نخ نقده بست می‌زنند. این کار باعث زیبایی کنار تیر و سیخ ها و همچنین باعث محکم شدن درزها می‌شود.

در طراحی روی تیرها به شکلی که می‌بینید، طرح‌ها ابتدا در دو طرف تیر ، بعد وسط دوباره تکرار طرح قبلی درست در بالای آن انجام می‌شود و طرح‌ها بدین نحو تکرار شده تا تمامی تیر پر شود.

رنگ‌های مورد استفاده در گلدوزی سفید، قرمز، سبز، بنفش، زرد، آبی و سیاه می‌باشد.

شیلونه در واقع طرح دایره ای است. چون به شکل دایره است به شکل چرخ زندگی یا دنیا معنی می‌شود.