همه چیز در رابطه با هنر آجیده دوزی!

آجیده دوزی یعنی دوخت ریز و ظریف بر روی پارچه ای دولایه با لایه ی نازكی از پنبه یا بهتر است بگوییم آجیده دوزی نوعی از رودوزی های معروف ایرانی است که سبک خاص خود را دارد و در کرمان این نوع دوخت محبوب تر است. آجیده دوزی ریشه ی عمیقی در هنرهای سنتی ایران دارد. قدیمی ترین مدرک مربوط به این هنر، مربوط به زمان هخامنشیان است به این علّت که قسمت زیرتسمه های تیردان های عصر هخامنشی با یک لایه پارچه پنبه دوزی شده بوده و آستر داده می شد تا سنگینی وزن آن باعث آزار شانه ی فردی که آن را حمل می کند نشود.

این نوع دوخت اغلب برای تزیین رو بالشی، لحاف، رو تختی، البسه، کلاه های درویشی، بقچه سوزنی ( نوعی زیراندازاست که در زمان های گذشته وقتی به حمام می رفتند با خود حمل می کردند و می برند و بعد از حمام برای پوشیدن لباس ها آن را زیر پای خود می انداختند تا آب چکه نکند و سر نخورند، سجاده، روانداز و نیز از دیگر کاربرد های آجیده دوزی است. همچنین نقوش مختلفی توسط این دوخت روی پارچه ایجاد می شود.

با روی کار امدن در حال حاضر پارچه هایی از جنس بارانی که در داخل آن پشم دوزی  گذاشته شده با چرخ های کامپیوتری گلدوزی شده، در بازار آماده به فروش می رسد که می توان از آن استفاده کرد. ولی در بعضی نقاط و کشورها مثل تاجیکستان  هنوز هم برای تهیه لباس زمستانی، پالتوهایی بلند که داخل آن با دست پنبه دوزی شده است، استفاده می شود که این پالتوهای بلند بسیار گرم و زیباست و بیشتر طرفداران آم میانسالان و پیر مردها هستند که در فصول سرد مانند زمستان از آن استفاده می کنند.

روش ساده بدون لایه وسط دوخت اجیده دوزی 

ابتدا طرح را که از قبل روی کاغذ کشیده با چرخ خیاطی بدون اینکه سوزن آن را نخ کنیم ، سوراخ سوراخ می کنیم. پارچه رویه را روی سطح صافی پهن کرده و پارچه آستری را بر پارچه رویی بخیه می زنیم. کاغذ را بر آستری قرار داده و با پودر زغال یا گچ ، نقش را بر آن انتقال می دهیم. سپس با سوزن و نخ های پنبه ای بی رنگ و کوک های کوتاه ، طرح های روی آستری را به آستر و رویه می دوزیم.

در این دوخت گاهی به جای نخ پنبه ای ، از نخ های ابریشمی الوان استفاده می کنند.

آجیده دوزی لایه دار چگونه است 

ابتدا پارچه رویه را روی سطح صافی پهن کرده و لایه پنبه را روی آن قرار می دهیم. آن ها را به هم کوک زده و پارچه آستری را روی لایه ای پنبه ای پهن می کنیم و سه لایه را با سوزن به هم می دوزیم. سپس با فاصله لایه ها را کوک زده ، نقش پردازی کرده و شروع به دوخت می کنیم.

پنبه دوزی به دو صورت دستی وداخل قاب یا کارگاه انجام می شود.اگر از قاب استفاده کنیم ، ابتدا باید بالا و پایین پارچه را به نوارهای قاب دوخته و با کوک زدن پارچه را محکم کنیم تا در حین کار پارچه در اثر کشیدن شل نشود.

در پنبه دوزی دوخت به صورت کوک زدن های کوتاه انجام می شود و به دو طریق می توان این دوخت را انجام داد . یکی به روش دوخت جداگانه است ؛ به این صورت که ابتدا سوزن را به پایین فشار می دهیم تا از هر سه لایه عبور کند وسپس سوزن را به طرف بالا برگردانده و کوک هایی به فاصله و اندازه مساوی میزنیم. نکته قابل توجه این است که برای تنظیم فاصله دوخت همیشه یک دست باید زیر پارچه باشد. اگر روش دیگر به این صورت است که با سوزن دو یا سه کوک یک اندازه گرفته و سپس از پارچه بیرون آوریم. برای این دوخت ، از سوزن های بلند استفاده می شود.

آجیده دوزی لایه دار با رویه تکه دوزی یا چهل تکه دوزی چگونه است

نقوش در این نوع آجیده دوزی به مرور زمان پیشرف کرده است. در اوایل قطعات به طور درهم و بدون فرم خاصی طراحی می شدند اما بعدها استادان این هنر ، با برش قطعات به صورت یک فرم و منظم طراحی خاصی را در این زمینه ایجاد کردند. به مرور زمان مشخص شد که در تمام طرح های زیبای مدل موزاییک از مدل شش گوش استفاده شده است. در طرح های بعدی از برش هایی به اشکال مختلف ، در رنگ های متضاد تیره و روشن استفاده شد که به این ترتیب جلوه زیباتری به آن بخشید. پیشرفت دیگری که در طراحی آن حاصل شد ، طرح های دو تکه ای بود که در آن برش ها به صورت مورب ، مربع و مستطیل می باشد.

آجیده دوزی به شیوه برجسته چیست؟ 

در این نوع پنبه دوزی از دو لایه پارچه استفاده می شود ولی لایه داخلی ندارد. این نوع پنبه دوزی به دو شیوه دوخته می شود ؛ یک روش به این ترتیب است که در آن خطوط طرح را دوخته و بعد داخل آن را با پنبه پر می کنند تا برجسته شود. روش دیگر به این شیوه است که خطوط طرح را در دو خط دوخته و پس از آن ، از داخل کانال ها ، نخ پرک و یا نخ کلفت پشمی رد می کنند تا خطوط برجسته شود.

ابتدا باید پارچه آستری را با پارچه رویه بهم کوک زده ، نقش مورد نظر را بر روی آستری کشیده و سپس خطوط طرح را با هر دو پارچه می دوزیم. وقتی تمام طرح کاملا دوخته شد ، داخل آن را با پنبه پر می کنیم. برای پر کردن کار باید سوراخ ورودی کوچکی در آستری باز کرد و به آرامی پنبه را به کمک سوزن در داخل نقش فرو برد. باید دقت شود که عمل پر کردن نقش یکنواخت و مرتب انجام شود.

موارد مصرف آجیده دوزی چیست؟ 

برای تزیین روبالشی ، لباس ، شب کلاه ، بقچه ، وسایل آشپزخانه و … استفاده می گردد. همچنین برای تزیین کلاه درویشی از این نوع دوخت استفاده می کنند که علاوه بر زیبایی ظاهری ، باعث استحکام  و دوام آن نیز می گردد.