همه چیز در رابطه با پارچه ترمه! 

ترمه چیست؟ ترمه، نوعی پارچه گرانبهای بافته شده از الیاف بسیار لطیف است که صنایع دستی نساجی نفیس ایران است.
ترمه نوعی از منسوجات سنتی ایران است که از گذشته های بسیار دور در ایران بزرگ تولید می شده است. کاربرد پارچه ترمه در محصولاتی متنوعی همچون رومیزی ترمه، رانر ترمه، کوسن ترمه، سجاده ترمه، جانماز ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، سرمه دوزی، کراوات ترمه، البسه ترمه و غیره از دیرباز جزئی از فرهنگایرانی بوده و هست. 

در آغاز زرتشتیان پایه گذار هنرترمه بافی بودند و از آن برای دوخت شلوارها و جامه های سنتی و مذهبی وبخصوص مراسم و جشن های خود استفاده می كردند كه از نوع راه راه آن (محرمات) به عنوان شال كمر استفاده می نمودند. معمولا ترمه را با بته جقه های آن می شناسند كه خود داستان و توصیفی دارد كه اینچنین است كه نماد و نقش ترمه برگرفته از سروی خمیده است كه ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی-زرتشتی دارد كه علاوه بر فروتنی و خضوع در برابر معبود (اهورامزدا) داستانی این چنین دارد كه زرتشت پیامبر قدیم ایران زمین این درخت بهشتی را در پیشگاه آتشكده كاشت و از آن به بعد این سرو خمیده بعنوان نماد و نقشی مقدس و اهورایی در نفیس ترین پارچه یعنی ترمه از ان استفاده میشده و میشود.  
در آغاز همه ترمه ها كاملا دستباف بدون دخالت هیچ دستگاهی بافته می شده است كه بعدها در قرون بعد كم كم دستگاههای سنتی بافت ترمه ساخته شد و تا همین چهل پنجاه سال پیش هم همه ترمه ها باهمین دستگاه های سنتی بافته می شد كه با ورود صنعت و ماشین و دستگاه های ریسندگی و بافندگی به این رشته بافت ترمه اكنون بگونه تمام ماشینی در كیفیت و ضخامت های مختلف از جنس ابریشم و در اندازه های پهنا 70 و 90 و 95 و 1 متر و 120 و 140 و 150 و 180 و 2 متر و حتی پهنا 3 متر هم با توجه به كاربرد آن بافته می شود. از معروفترین و باقدمترین كارخانه های ترمه كه حرف اول را در كیفیت و تنوع ترمه میزنند میتوان به گروه كارخانه های ترمه رضایی ، ترمه حسینی , ترمه سالاری اشاره كرد وهمچنین در زمینه تولیدات عمده سرمه دوزی میتوان نام ترمه اصفهان را نام برد.
از نظرارزشی ابتدا در رده نخست ترمه های قدیمی ( ترمه اصل ) قرار میگیرد كه از جنس كرك و پشم بافته میشدند كه به خاطر دستباف بودن و قدیمی بودن و شناسنامه دار بودنشان بعنوان كالایی عتیقه از گرانبهاترین و نفیس ترین ترمه ها هستند كه در انواع سوزنی و بقچه ای و شال ترمه شامل راه راه و محرمات و شال چارقدی و شال بندی و شال اتابكی و شال كشمیری و شال یزدی بافته می شده است كه متداول ترین نقش های به كار رفته در آن ها بته جقه گوزنی درختی و گل بنفشه است. بر روی این ترمه اصل دراصفهان با سرمه اصل (سیم نقره با روكش آب طلا) دوخت سرمه دوزی انجام می شود كه قیمت این دست بافته ها گاهی تا چند میلیون تومان و حتی بیشتر میرسد و ارزش فراوانی در گذر زمان پیدا كرده اند. . در رده دوم از نظر ارزش ترمه های ابریشمی هستند كه در گوناگونی و تنوع رنگ و نقش بسیار بصورت ماشینی در پهناهای مختلفی بافته میشوند و بسته به جنس و الیاف بكاررفته در آن آن وهمچنین تراكم و تعداد رنگ بكار رفته در آن از متری20000 تومان تا متری 200000 هزار تومان هم فروخته می شود كه در انواع بته بته ای- كتیبه ای – راه راه و پانلی تولید میشود.    
ترمه همانند فرش دست بافت دارای تار و پود است که پود در پشت پارچه ترمه به صورت آزاد قرار می گیرد. ترمه اصیل ایران لاکی یا عنابی رنگ است و طرح بته جقه یا سرو خمیده جزء لاینفک آن است. امروزه با توجه به گرایش روزافزون جوامع مدرن به نمادهای سنتی و بومی، محصولات ترمه همچون کیف ترمه و ساک ترمه نیز بسیار مود توجه قرارگرفته است.
امروزه با پیشرفت صنعت نساجی و بافت پارچه ترمه در طرح ها و رنگ های متنوع بافته می شود. نقش ترمه در محصولاتی نسبتا نوینی همچون کوسن ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، پشتی ترمه، لحاف ترمه، پرده ترمه، رومبلی ترمه، کتاب های نفیس ترمه، صندوقچه ترمه، جعبه جواهرات ترمه، کیسه شاباش ترمه، لباس ترمه، کفش ترمه و رومیزی های ترمه سرمه دوزی شده از جمله مهم ترین محصولات تولید شده با پارچه ترمه می باشند. نقش‌های منحنی مانند بته جقه و گل‌های شاه‌عباسی در رنگ‌های مختلف در ترمه به کار می‌رود.         
ترمه با طرح‌های بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته می‌شود و ترمه یزد به زیبایی بسیار معروف است.

تاريخچه پارچه ترمه چیست؟ 

شروع ترمه بافي در ايران به اوايل دوره صفويه مي رسد هر چند برخي را عقيده بر آنست كه زادگاه اصلي ترمه قلب آسياي مركزي و ارتفاعات كشمير است عده اي نيز بر اين باورند كه ترمه بافي در ابتدا درايران آغاز گرديد و سپس به كشمير راه يافته است .آنچه در خصوص اين پارچه بسيار ظريف ميتوان گفت اين است كه ذوق و سليقه و ابتكار ايرانيان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهاي خيال انگيز آن در جهان كم نظير ميباشد .اين هنر در دوره شاه عباس صفوي به اوج شكوفايي و تكامل خود دست يافت ، كه شهره جهان گشت و به يكي از محصولات صادراتي ايران مبدل شد .

مراحل بافت ترمه را بدانید! 

الف) مواد اوليه مصرفي : نخستين مرحله بافت ترمه تهيه كردن مواد اوليه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابريشم مي بافند اما پشم سفيد رايج ترين پشمي است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار مي گيرد زيرا ميتوان آنرا با هر رنگي كه دلخواه است رنگ آميزي نمود .پشم ترمه بايد مرغوب باشد و الياف بلندي داشته باشد كه گوسفندان ايران و كشمير داراي پشمهاي نرم و محكم خوبي بوده و تا حد زيادي براق و سفيد است و بهترين پشم گوسفند در ناحيه پهلوها – شكم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا اين پشمها براي بافت ترمه استفاده مي گردد .نحوه آماده كردن – ريسيدن و رنگرزي كردن و بافتن پشم در قرن 16 ميلادي در ايران پيشرفت زيادي كرد . دوره شاه عباس صفوي را مي توان دوران اوج و شكوفايي صنعت ترمه بافي عنوان کرد ، به دليل اينكه شاه عباس طراحان برجسته اي را از چين وارمنستان به ايران دعوت كرد تا هنر نوين خود را به ايرانيان تعليم دهند به همين دليل ترمه هاي آن زمان زيبايي و برجستگي خاصي پيدا كرد .

شستن پشم 

پس از تهيه مرغوب ترين پشم ، اولين قدم تميز كردن پشم از چربي و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه بايد قبل از رنگرزي انجام شود .ايرانيان معمولا قبل از اينكه پشم گوسفندان را قيچي كنند حيوان را 10 دقيقه در آب ميشويند سپس براي جدا كردن مواد چربي از پشم آن را دربازها (قليا)خيس كرده و سپس چندين بار با آب مي شستند تا با اينكار ناخالصي ها پاك و پشم براق گرد

سفيد كردن پشم 

در ايران از دو روش براي سفيد كردن پشم استفاده ميشود .

روش اول : پشمها را در چمنزار پهن مي كردند تا پس از جذب شبنم و تبخير آن در روز سفيدتر گردد و اين عمل را چندين مرحله انجام مي دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد براي سفيد كردن پشم .

د)ثابت كردن رنگ : بعد از اينكه پشم ها به اندازه كافي سفيد شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه يكي از مهمترين مراحل تهيه پشم براي بافت ترمه مي باشد . چون رنگهايي كه مستقيم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهاي ايران براي رفع اين مشكل ، از موادي بنام دندانه استفاده مي كردند . دندانه ماده شيميايي معدني است كه توانايي جذب رنگ را در پشم افزايش مي دهد .براي اينكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزي كسب كند بايد قبلآ خالص گردد . رايج ترين دندانه ها كه در ايران بكار مي رفتند عبارتند از : زاج سفيد ـ قلع ـ روي ـ كلر ـ سرب و سولفاتهاي ديگر كه مواد معدني و مازوج و برگ سماق و غيره كه مواد گياهي بودند .

نگهداری از ترمه چگونه است؟ 

بعد از داستان تولید ترمه خوب است بدانیم از این پارچه گران‌بها چطور مراقبت کنیم:

• پارچه ترمه با همه استحکام و مقاومت، در برابر نور و رطوبت آسیب‌پذیر است. اگر رومیزی ترمه دارید هرگز آن را در جایی که در معرض آفتاب است قرار ندهید؛ چون رنگ پریده می‌شود.
• این پارچه به دلیل داشتن ابریشم، حساس است؛ پس بهترین روش شستشوی آن سپردن ترمه به خشک‌شویی یا بخارشویی است. اما اگر می‌خواهید رومیزی یا سجاده خود را در خانه بشویید اول آن را در هوای آزاد آویزان کنید و به آرامی به آن ضربه بزنید تا گرد و غبار از آن خارج شود بعد با آب ولرم و مواد شوینده ملایم که آنزیم یا سفیدکننده ندارد خیس کنید و با دقت و بدون چنگ زدن بشویید. برای خشک کردن ترمه آن را به صورت افقی و در محیط باز خشک کنید.
• اگر خواستید ترمه را اتو کنید حتماً بر روی یک پارچه نخی و از پشت به رو اتو کنید.

اگر به قطع ندانیم زادگاه ترمه ایران است یا کشمیر اما قاطعانه می‌توان گفت هنرمندان سرزمینمان طی سالیان سال از چرخ‌های ریسندگی تا کارخانه‌های نیمه‌صنعتی در شکوفایی و تعالی هنر ترمه‌دوزی و تولید و بافت این پارچه ارزشمند و فاخر تلاش کرده‌اند و می‌کنند (مانند ترمه یزد) و چه خوب است اگر ما هم با حمایت از صنایع‌دستی و هنری کشورمان سهم خود را در این چرخه ایفا کنیم.