همه چی درباره هنر پته دوزی! 

پته دوزی، به عنوان یکی از زیر شاخه‌های رودوزی سنتی در کشورمان ایران، بیشتر حاصل تلاش و زحمت بانوان این سرزمین کهن است که با حداقل امکانات، آثار گرانبها و ارزشمندی را تولید می‌کردند. به کمک عناصر و مواد طبیعی در منطقه زندگی‌شان، آثاری را خلق می‌کردند که هنوز با گذشت سال‌های زیادی، مردم جهان با دیدن آنها شگفت زده شده و برای این همه زیبایی ارزش بسیار زیادی قائل هستند.

این هنر قدیمی و اصیل را بانوان کرمانی با زحمت زیادی روی پارچه‌های پشمی به تولید می‌رساندند. به کمک نخ‌های رنگی و زیبا، ذوق و استعداد خود را روی پارچه‌های ضخیم و بی روح به نمایش درآورده و از آنها آثاری زیبا و جذاب خلق می‌کردند. برای تولید این اثر، به مواد و وسایلی هم نیاز داشتند.

وسایل مورد نیاز برای پته دوزی چیست؟ 

برای اینکه یک اثر پته دوزی، با زیبایی هرچه تمامتر به تولید برسد، به ابزار و عناصری نیاز دارد تا در اختیار هنرمندان برای کار کردن قرار بگیرد. این موارد مورد نیاز، به دوسته ابزار و عناصر تقسیم می‌شوند که در ادامه، آنها را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد.

پارچه پته دوزی چیست؟ 

پارچه ای که در تولید پته دوزی به کار می‌رود، عریض نام دارد که ضخامت زیادی دارد. این پارچه را در زمان قدیم، با استفاده از ماشین‌های سنتی و ساده مثل دوپا باف و چهارپا باف تهیه می‌کردند. این جنس پارچه در شش رنگ متفاوت قرمز، کرم (شیری)، نارنجی، مشکی، سُرمه‌ای و سبز تولید می‌شود، اما رنگ قرمز و کرم آن محبوبیت بیشتری داشته و رایج‌تر است. به طوری که بسیاری از افراد پارچه پته دوزی را فقط با این دو رنگ می‌شناسند.

نخ مناسب پته چیست؟ 

نخ‌هایی که از آنها برای دوخت و دوز روی پارچه پته استفاده می‌شود، ریس گفته می‌شود. این نوع نخ، جنسی از پشم دارد که ریسیده شده است. اگر قصد خرید محصولات پته دوزی را دارید، برای اینکه از کیفیت نخ آن اطمینان حاصل کنید، می‌توانید به موارد زیر توجه کنید:

• وقتی نخ پته را می‌شویید، نباید از خود رنگی پس بدهد.
• وقتی یک تکه نخ پته را در دست گرفته و از دو طرف می‌کشید، نباید به راحتی بریده شود. اگر زود از هم جدا شد، معلوم می‌شود که کیفیت خوبی ندارد.
• یکی دیگر از نکاتی که باید درمورد نخ پته بدانید، این است که این نخ باید صاف و یکدست باشد. پس دقت کنید که نخ فرفری، کیفیت خوبی ندارد.

سوزن مناسب پته دوزی؟ 

همان‌طور که می‌دانید، پته دوزی یکی از زیر شاخه‌های رودوزی است و به سوزن‌های مخصوصی نیاز دارد. سوزن مورد نیاز برای پته دوزی، چنایل نام دارد که چشمه درشت، طول متوسط و نوک تیز دارد. به خاطر اینکه نخ پته پشمی بوده و ضخامت زیادی دارد، پس سوزن این حرفه باید گشاد باشد تا نخ به راحتی از آن عبور کند.

برای نخ کردن سوزن، که معمولاً کار مشکلی است، روش‌هایی وجود دارد. می‌توان از سوزن نخ کن استفاده کرد و یا نخ را بین ورقه کاغذ نازکی قرار دهید و دو سر کاغذ را از سوراخ سورن عبور دهید و کاغذ را بکشید. چون نخ پته پشمی است، پس پرز دارد، برای همین می‌توان سر آن را دولا کرد که راحتتر داخل سوراخ سوزن قرار بگیرد.

نحوه دوخت پته دوزی چگونه است؟ 

هنرمندانی که توانایی دوخت و دوز به سبک پته دوزی را دارند، معمولاً نگرش، بینش و نگاه خود به جهان هستی را در قالب طرحها و نقشه‌های زیبا و خلاقانه به نمایش درمی‌آورند. در شروع کار، هنرمندان ابعاد مورد نظر خود را بررسی کرده و اندازه پارچه ای که به آن نیاز دارند را تهیه می‌کنند. بعد از آن، برای اینکه طرح خود را روی پارچه پیاده کنند، از کشیدن نقشه روی کاغذی به اسم کالک استفاده می‌کنند. بعد از آن نقشه را روی پارچه عریض منطبق کرده و با گرته زنی، طرح اولیه را می‌کشند.

بعد از آنکه طراحی کامل شد، باید برای آن رنگ‌های مناسب در نظر گرفته شود. طرح‌هایی که اصالت بیشتری دارند، به رنگ‌های تیره نیاز دارند. هر چند که به تازگی، رنگ‌های روشن هم در بین طرح‌های پته دوزی جا باز کرده اند.

در مرحله ساقه دوزی، پته دوز جای خطوط اصلی را که از قبل مشخص کرده بود سوزن می‌زند و بعد جاهای خالی را پر می‌کند. این مرحله را با اسم‌های آب دوزی و متن دوزی می‌شناسند. برگ دوزی و سایه زدن، جزو مراحل آخر این حرفه محسوب می‌شوند.

• رو دوزی: شامل ساقه دوزی یا همان خط دوزی تمامی بخش‌های طرح و پر کردن فواصل خالی بین پتک‌ها به صورت بخیه بلند و بست زدن است. مهمترین نوع رودوزی، بخیه رومانی است.
• پتک دوزی: این مدل دوخت به دو نوع پتک مورب و مربع تقسیم می­‌شود. از پتک مورب برای دوخت متن پته و از پتک مربع برای دوخت خطوط حاشیه استفاده می‌شود. نحوه دوخت پتک مربع به این صورت است که ابتدا سوزن را از یک گوشه مربع بیرون آورده و یک زاویه ۹۰ درجه با سوزن ایجاد کرده سپس با استفاده از بخیه رومانی، زاویه دوخت را ثابت می‌کنیم. و برای کامل شدن مربع، همین کار را روبروی زاویه تکرار می‌کنیم.
• برگ دوزی: شامل بخیه‌های مورب و شویدی به صورت کوتاه و بلند است.

نگهداری از پته چگونه است؟ 

پته بیشتر برای بقچه، رومیزی، سجاده، جانماز، جلد قرآن، پشتی، پرده، کوسن، روبالشی، روتختی، جلد دستمال کاغذی، زیرلیوانی، کفش و تزیین لباس (مانند پته‌دوزی روی مانتو) استفاده می‌شود. برای نگهداری پته به نکات زیر دقت کنید:

• نگهداری پته در چمدان و انباری کار درستی نیست. اگر می خواهید پته را در چمدان بگذارید آن را در یک پارچه نخی گذاشته و کنار آن صابون معطر قرار دهید.
• برای این‌که حشرات موذی پته را از بین نبرد باید آن را درجای خنک که هوا جریان دارد قرار دهید.
• شستشوی پته باعث از بین رفتن آن می‌گردد؛ پس تا جایی که می‌شود آن‌ها را از گرد و غبار و آلودگی دور نگه دارید.
• در صورت شستن، پته خیس شده را نباید روی بند لباس پهن کنید؛ چون باعث کش آوردن آن می‌شود.
• برای حفظ رنگ پته آن را در جایی که نور خورشید زیاد است قرار ندهید.
• بهترین انتخاب برای اتوکشی پته مراکز خشک‌شویی هستند اما اگر خواستید این کار را در خانه انجام دهید اتو را مستقیم روی پته نگذارید؛ اول کمی آب روی آن اسپری کنید و بعد یک پارچه سفید پشت کار قرار دهید و با اتو بخار این کار را انجام دهید.